ХХI кылымдын биринчи жарымында адамзат жашоосундагы эң чоң көйгөйгө – таза суунун жетишсиздигине дуушар болот. Мындай кырдаалда суу ресурстарына ээ болгон жана аны пайдаланган мамлекеттердин ортосунда келип чыгуучу карама-каршылыктар күчөп, азыркы геосаясий окуялар тыйынга тең болбой калат. Бул чыр-чатакты болтурбоого бүгүндөн кадам таштап, өзүбүздүн эгоисттик амбициялардан баш тартып, көйгөйдү жалпы күч менен чечүүгө киришүү зарыл.

Суу менен камсыздоо көйгөйүнүн курчушу климаттын глобалдык жана региондук өзгөрүшүнө, мөңгүлөрдүн аянтынын кыскарышына, мамлекеттер аймактарына бирдей бөлүштүрүлбөгөнүнө жана мезгилге жараша көлөмү өзгөрүлүп туруучу суу ресурстарына байланыштуу.

Эл аралык абройлуу уюмдардын эксперттик маалыматтарына ылайык, 2050-жылга чейин дүйнөдөгү таза суунун көлөмү жана сапаты боюнча божомолдор көңүл жубатарлык эмес. Көптөгөн өлкөлөр, анын ичинде Борбордук Азия чөлкөмүндөгү мамлекеттер да суу коркунучунун “кызыл зонасында” турат. Ошондуктан климаттын өзгөрүшү менен бирге экономика секторлорунун туруктуу өнүгүүсү көбүнчө трансчегаралык дарыялардын жогорку агымында жайгашкан коңшулардын суу саясатынан көз каранды.

Ушул жылдын март айында Нью-Йоркто БУУнун эгидасы астында суу маселесине арналган атайын конференция өтүп, жогорку трибунадан суу ресурстарын комплекстүү башкарууда инновациялык жолдорду табуу үчүн бардык мүмкүнчүлүктөрдү пайдаланууга чакырык жасалган. Региондордо суу ресурстарын чектөө жана алардын географиялык абалынан улам үстөмдүк кылган мамлекеттердин койгон чектөөлөрү тобокелдиктерди пайда кылат.

Буга жол бербөө үчүн изилдөөчүлөр суу ресурстарын рационалдуу эмес пайдалануудагы көйгөйлөрдү жоюу үчүн Шу жана Талас, Амударыя жана Сырдарыя, Урал жана Иртыш дарыяларынын бардык суу чарба инфраструктурасын модернизациялоо боюнча биргелешкен бассейндик программаны иштеп чыгууну сунуштап жатышат. Ошол эле учурда бул программаны ишке ашырууга жана каржылоого Дүйнөлүк банк, Азия өнүктүрүү банкы жана башка эл аралык финансылык институттардын эксперттик потенциалын жана каржылоосун тартуу сунушталууда.

Трансчегаралык кызматташтыкты өнүктүрүү жана региондогу суу ресурстарын комплекстүү башкаруу боюнча БУУнун программаларына ылайык, Чүй-Талас суу чарба комиссиясынын ишин активдештирүү зарыл. Анын натыйжалуулугу климаттын өзгөрүшүнө байланыштуу акырындык менен төмөндөп баратат. Бул көйгөйдү чечүү үчүн эксперттер Казакстан менен Кыргызстандын ортосунда айлана-чөйрөнү коргоо жана суу ресурстары маселелери боюнча тиешелүү каржылоо жана штаттык бирдик менен биргелешкен эки тараптуу жумушчу орган түзүүнү сунуштап жатышат. Бул орган айлана-чөйрөнү коргоонун конкреттүү маселелери менен иш жүзүндө алектениши керек болот.

Борбордук Азия өлкөлөрүндө суу ресурстарын пайдалануунун актуалдуулугун эске алуу менен, трансчегаралык дарыялардын ресурстарын  үнөмдүү пайдалануу максатында аймактын суу потенциалын тыгыз координациялоо зарылчылыгы келип чыгууда. Бул маселеде Ооганстандагы каналдын курулушуна байланыштуу суроолор туулат, бул эксперттердин пикири боюнча, сугат суунун тартыштыгына жана Амударыянын бардык каналы боюнча суу абалынын кескин татаалдашына алып келет.

Белгилей кетсек, буга чейин Ооганстанда талибдер Пянж дарыясынан ооган менен чектеш Шики уездинин (Бадахшан провинциясы) чек ара айылдарына суунун агымын жаап, чек аранын биргелешкен тилкесинде кырдаалды туруксуздаштырууда коңшу Тажикстанды айыптап, прецедент түзүшкөн.  Мындан тышкары, бул жагдайлар чек аранын ооган-иран тилкесинде кийинки куралдуу кагылышууга түрткү болгон. Келечекте талибдер Амударыяда курулуп жаткан Кош-Тепа ​​терең суулуу ирригациялык каналын жана Дашт-и-Жун ГЭСин Борбор Азия өлкөлөрүнө кысым көрсөтүү рычагы катары колдонушу толук ыктымал.

Суу - адамзаттын эң баалуу жыргалчылыгы. Ошондуктан суу менен камсыз кылуу маселеси дүйнөлүк саясий күн тартибинин борборунда болуп, бүткүл  адамзаттын алдында турган башкы милдет болуп калууга тийиш.